Бяроза

БЯРОЗА Ў ГАДЫ ВАЙНЫ

У Бярозе напярэдадні вайны дыслакавалася 205-я матарызаваная дывізія, якой камандаваў палкоўнік Ф.Ф. Кудюров. Штаб дывізіі размяшчаўся ў Чырвоных казармах. 23 чэрвеня адзін з палкоў дывізіі ўступіў у бой з фашыстамі на рацэ Мухавец у раёне г. Кобрына, але вымушаны быў адысці і заняць абарону на рацэ Ясельда. Супраць нашых войскаў вораг кінуў магутныя сілы, але яго наступ у раёне Бярозы быў паралізаваны на двое сутак. З паветра нашы часткі прыкрывалі лётчыкі бамбавальных авіяпалкоў. 

Ужо ў пачатку ліпеня па раёне пракаціліся карныя акцыі, падчас якіх фашысты расстрэльвалі савецкіх актывістаў, кіраўнікоў сельсаветаў і першых калгасаў, сям’і камандзіраў Чырвонай Арміі. А ўсяго за гады вайны гітлераўцамі было расстраляна, закатавана і спалена 5899 чалавек з ліку мясцовага насельніцтва, у тым ліку 2405 жанчын і 316 дзяцей. На катаржныя работы ў Германію было сагнана 1358 чалавек.

Жыхары Бярозаўшчыны не скарыліся ворагу, ужо да канца 1941 года ў лясах з’явіліся першыя партызанскія групы, арганізатарамі якіх сталі Ю.А. Беринчик, Л.Р. Здановіч, У.М. Манахаў і іншыя. Быў створаны Беразоўскі антыфашысцкі камітэт, у склад якога ўвайшлі М.В. Завадич, С.С. Барушка, Т.А. Чепко. Дзейнічала ў в. Блудень (цяпер в. Першамайская) камсамольскае падполле, члены якога ўладкаваліся на чыгунку і, як маглі, шкодзілі ворагу. Толькі ў 1943 годзе падпольшчыкі вывелі з ладу 16 паравозаў. Увесну 1944 года Уладзіміра Саўчука, Сяргея Барушка і Міхаіла Жуковіча арыштавалі. Не дабіўшыся ад патрыётаў прызнання, фашысты іх расстралялі, а бацькоў рабят павезлі ў душагубцы, затым выкінулі ў роў у картузианского манастыра. Усяго за час вайны ля сцен кляштара было расстраляна 4,5 тысячы чалавек.     День ото дня ширилось партизанское движение.       

БЯРОЗАЎСКАЕ ГЕТА

Немцы ўвайшлі ў Бярозу 23 Чэр 1941 года, на наступны дзень пасля пачатку вайны. Ўсіх яўрэяў Бярозы адразу пасля акупацыі абавязалі здаць каштоўныя рэчы і каштоўнасці і пад пагрозай смерці абавязалі насіць нашытымі на грудзях і на спіне жоўтыя нашыўкі памерам па 10 см.

Падчас вайны ў горадзе было створана гета для яўрэяў, якіх у тым ліку звозілі сюды з суседніх раёнаў. Уваход і выхад з гета дазваляліся толькі пад канвоем, выхады ахоўваліся паліцыяй. Гета было падзелена на дзве часткі — «А» і «B», цалкам акружаныя калючым дротам. У гета «А» перамясцілі так званых «карысных» яўэяў, чыя праца могла яшчэ спатрэбіцца нацыстам. У гета «B» загналі яўрэяў, якія ўжо не маглі працаваць на немцаў — старыя, жанчыны і хворыя. У гета «B» дзейнічала падпольная група, некаторыя члены якой здолелі выратавацца і часткова далучыцца да партызанскіх атрадах.

Больш за 8 тысяч яўрэяў загінулі тут у ходзе масавых распраў і памерлі ад голаду. На працягу 15-16 кастрычніка 1942 гады ў раёне Смалярка было расстраляна па розных дадзеных ад 1800 да больш за 3000) яўрэяў бярозаўскага гета.

ВЫЗВАЛЕННЕ ГОРАДА

Падчас правядзення аперацыі «Баграціён», баі за горад Бярозу і на тэрыторыі раёна былі нязначнымі. 16 ліпеня 1944 году ў Бярозу ўвайшлі падраздзялення 48 гв. сд. Баі за сам горад і на тэрыторыі Бярозаўскага раёна па іх вызваленні ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў вяліся з 12 па 17 ліпеня злучэннямі і часцямі фактычна цэлай 28-й арміі (два стралковых корпуса з трох): гэта былі 48-я гвардзейская і 20-я стралковыя дывізіі 20-га стралковага корпуса, 61-я і 152-я стралковыя дывізіі 128-га стралковага корпуса, 19-я і 37-я механізаваныя, 219-я танкавая брыгады, 75-й самаходны артылерыйскі полк 1-га механізаванага корпуса. Баявыя дзеянні гэтых стралковых і механізаваных злучэнняў забяспечвалі наступныя артылерыйскія часці і злучэнні: 881-й і 1416-й самаходныя артылерыйскія паліцы, 3я корпусная артылерыйская брыгада, 124-й мінамётны полк 1-й мінамётнай брыгады, 133-й гвардзейскі армейскі мінамётны полк , 316-ы гвардзейскі мінамётны полк рэактыўнай артылерыі. Інжынернае забеспячэнне ажыццяўлялі 9-й і 10-й асобныя штурмавыя інжынерна-сапёрныя батальёны, асобная рота сабак-мінашукальнікаў 2-й штурмавой інжынерна-сапёрнай брыгады, 40-й інжынерны батальён 36-й інжынерна-сапёрнай брыгады. Усе гэтыя часткі непасрэдна вялі баявыя дзеянні і выконвалі баявыя задачы.

БРАЦКАЯ МАГІЛА САВЕЦКІХ ВОІНАЎ І ПАРТЫЗАН

У Камсамольскім скверы насупраць Дома культуры. Пахаваны 368 воінаў і партызан. Сярод іх – воіны, якія загінулі ў пачатку Вялікай Айчыннай вайны, і воіны 20-га стралковага корпуса 28-й арміі 1-га Беларускага фронту, што загінулі ў ліпені 1944 годзе пры вызваленні г. Бярозы ад нямецка-фашысцкіх акупантаў.

У 1953 годзе на магіле пастаўлены помнік – скульптура воіна на высокім пастаменце. На 21 мармуровай пліце імёны пахаваных. Перад помнікам запалены вечны агонь.

МАГІЛА АХВЯР ФАШЫЗМУ

На могілках. Пахаваны савецкія грамадзяне, загубленыя гітлераўцамі ў Вялікую Айчынную вайну на тэрыторыі колішняга картэзіянскага клаштара. У Бярозаўскім раёне нямецка-фашысцкія акупанты ператварылі тэрыторыю колішняга картэзіянскага кляштара ў адно з месцаў масавых расстрэлаў мірных жыхароў. Усяго тут было загублена больш за 4,5 тыс. Чалавек. У 1965 годзе на магіле пастаўлены абеліск.

ПОМНІК ЛЁТЧЫКАМ

На паўднёва-ўсходняй ускраіне горада, каля шашы Брэст – Баранавічы.

У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ў раёне Бярозы разгарэліся жорсткія паветраныя баі. Лётчыкі 97-га, 121-га, 125-га, 130-га, 162-га, 207-га і 212-га бамбардзіровачных авіяцыйных палкоў нанеслі значныя страты наземным войскам праціўніка. 24 – 25.6.1941 года ў паветраных баях яны збілі больш як 10 знішчальнікаў. У 1974 годзе ў гонар савецкіх лётчыкаў пастаўлены помнік – самалёт на пастаменце.

История Березовского гарнизона

История Березовского гарнизона (часть 1)

История Березовского гарнизона (часть 2)

История Березовского гарнизона (часть 3)

История Березовского гарнизона (часть 4)